Aizawlah Aizawler-Review

 

Practical Criticism: Aizawlah Aizawler

 

Bu Hming:                  Aizawlah Aizawler

Ziaktu & Chhuahtu:    Lalhruaitluanga Chawngte

Chhutu:                       Samaritan Printer, Aizawl

Chhuah Kum:              December, 2016

Lawmman Dawn:       M.A.L Book of the Year, 2016

1. Thuhma

‘Ui pawh a vah a vah chuan ek \hing a tawng nge nge \hin’ an lo timathlawn loin, zankhawtairek thleng thlenga vak vak ta na nâ na chuan thil hmuh leh tawn hriat eng emaw tak zawng a nei chek ang. He lehkhabuah pawh hian chuti anga a vah velna leh a thil tawn a\angtea a vei zawng leh a duh zawng a ziaktuin a ziahna a lang kur ngei nguai a ni.

He lehkhabu hi hlawm hnihah \hen a ni a. ‘Thutluang’-ah thuziak hrang hrang (Essay) 16 awmin, hlawm hnihna – ‘Thlahna Thu’-ah 6 a awm. A vaiin essay 22 a chilhkhawm. Heng essay-te hi a ziaktuin ama thil tawn leh vei zawng hrang hrang First Person hmanga sawi chhuah a ni. Heng thuziak hrang hrangte hi a indawt danin kan chhui chho dawn a ni.

2. Aizawlah Aizawler

            A hmasain a bu chhunga a hlawm khatna ‘Thu Tluang’ lo en hmasa i la:

2.1. Nangmah

Tlangval pakhat, leimin kara tâng, darkar 20 chhung tang tawh, tunge a nih pawh mipuiin an hriat loh tan an \awng\ai a, an ngaihven a, a la dam a ni tih thu an hriata an lawmzia a sawiin; khawvelah hian kan hriat miah loh pawh hian eng emaw talin pawimawhna kan nei vek a ni tih min hriattir hi a ziaktuin a tum ber pakhat a ni.

He khawvelah hian tunge pawimawh ber ang tih zawhna chhanna chu ‘keimah’ a ni tih min hrilh nan ‘Nangmah’ hmangin hringnun hlutzia min hrilh fiah a. Dam chhan tur nei tawh loa inngai leh an pian ve avanga inchhir ngawih ngawihte, an nunna hlu tak pawh ren hauh loa hruaihrual che lek mai \hinte tan pawh, hetia awm ve mai hi a tawkzia chiang takin a tar lang a. Mihringte hi inmamawh tawn veka Pathian siam, sum leh suk ang maia inmamawh tawn, bawngtuthlawh leh suahdur ang maia inkawp tlat kan ni.

2.2. Kraws Kiangah

Lloyd C Douglas-a novel, ‘The Robe’ a\anga a lak chhuah, phek khat leh a chanve vela thuiin bul a \an phawt a. Chumi thawnthuin a ziaktu rilru kaihhruai dan leh Mizo hla phuahtute rilru thlenga a chhuina a ni.

Chu thawnthuah chuan, Isua khengbettu Marcellus-a’n, “I crucified him (Ka khengbet a lawm)” (Aizawlah Aizawler, 11) tih bak Isua chanchin sawi tur a nei lo. Amah khengbettu ngei chuan a nung tih a hre tlat a. Stephanos-a nen an titi \umin, Stephanos-a pawhin ti hian a sawi bawk a, “I was there (Khatah khan ka awm asin)” (11) tiin, an khehbeh lai leh an cheksawlh lai zawng zawng hmutu pawhin “A nung! Ka hmu alawm!” (11) a ti ve bawk.

Hemite phahnih ang bawk hian, kum zabi tam a liam tawh hnuin Isua an khenbehna hmun Kalvari tlangah khan hla phuah thiam tam tak chu an awm ve tlat. Isaac Watts-a (1674-1748) te, Patea te, Saptawna (1900-1981) te leh mi dang tam tak, a hunlaia awm ve ang mai a an chiang em em mai kha a mak a. Chu chu an hla tiropuitu pakhat a ni. Mizoramah te, England-ah te awm loin, a hmunah ngei an awm tlat a ni.

2.3. Wallet bo thu

Kan hriat reng lai hi chuan thil hi a bo mawh khawp mai. Hriat loh lai eng emaw zeuhah, a bo tih pawh a hriat hmain mi rinawm tak hnen a\angin he thu ziaktu hian a walett an chhar thu a dawng a. A walett bo chu hmuh a nih hnuah hmuh ni ta lo se a buai dan tur a han suangtuah \ha leh a. A rilru hrehawm turzia pawh mi dangin an hriatpui phak loh turzia thlengin a ngaihtuah a. Chuti ang boruak karah mi rinawmte hlutzia a lo lang a. Chu mi rinawm chu a hnampui ngei mai a lo ni bawk nen, mit var man pawh a ngai lo lehzel te chu a hlutna belhchhahtu a ni.

Mi \ha leh felte hi chuan an thil tih \hat lawmman lâka intihhming\hat ai chuan mi hriat loha inthup \ang \ang an la duh fo. Mi rinawm tam tak hi mi depdê zi nuai nuai karah pawh an la awm ve zel a, roreltu rinawm hnuaiah awm ni phei ilang chuan kan insul-pel sup sup thei hial ang tih hi a ziaktu ngaihdan a ni. Dawt sawi loa dinchhuah theih loh emaw tih hialna tur tun ang khawvelah pawh mi rinawm chu an la awm zel a, kan hriat loh vang hian an awm ta lo emaw tih mai awl tak tur a ni.

2.4. An Thlahte leh an Thlahtute

He essay hi vantlang nun pholanna, kan ram leh hnam, khawtlang leh mimal nun danglam chakzia a ni ber a. Tunlai mite leh hmanlai pi pute khaikhinin ‘an thlahte’ leh anmahni ‘Thlahtute’ chungchang ziahna a ni.

Changkanna leh hmasawnna a zuanin a zuang a, thiamna leh finna a pung zel a, chutih rual chuan sualna lamah chuan zuang mai loin a thlawhin kan thlawk tawh zawk hial em ni ang le tih mai awl tak a ni. A ziaktu hian zan lama a thil tawn, sualna leh nawmsipbawlna lama \halai tam tak an tlan mek chu a hmuhin a ngaihtuahna vak vel chuan an thlahte lam a chhuitir a. ‘I dam em?’ tih zawhna a\ang ringawt pawhin Mizo nun hi a lo teh theih viau tawh a lo ni.

 

2.5. Dawt

Mi fel leh rintlak ber berte pawhin a chang chuan dawt hi an lo sawi ve fo mai. Chu chu a \hatna lai an hmuh vang zawka sawi erawh an ni \hin. He thu ziaktu dawt sawi pawh hi, ngun tak leh fìm taka a ngaihtuah hnua a sawi a ni. Chiahpuam avanga buai tam takin thinrim eng phiara an dâwp leh an pawisa hmuh let tuma an dil chuan dawt hmangin, “Police-in ka bank account khawih chet an phal lo a, engmah ka ti thei lo” (39) a tih hnuah, Police hnenah thuchiang a zawt a. Police-hoin engmah chuti anga an tih loh thu a hriat hnuah, an zavaia tana \hat tlan zawkna a nih beiseiin dawt a sawi ve ta a. Mahse chu dawt chu an vaia him tlanna a ni thung.

Sangzuala Pa-in, ‘Dawt’ chi hrang hrang a sawi fiah hnuah, he‘dawt’ hi chu dawt \ha mi ni awma mawi a ni. Dawt hi thu huatthlalaawm berte zinga mi a ni. Chu bakah, a sawitu nihna pawh a tarlang nghal \hin. Amaherawhchu, dawt hian \angkai hun a nei a, hman hun leh a \ul hun a awm ve thei. Chuti ang dawt hmangtu nihna erawh khìtah a awm thung.

2.6. Chhaktiang kawlrawnah chuan

Mizoram chhunga Mizote chauh hi ‘Mizo’ tia, hmun danga Mizote, an nunphung leh khawsak hniam vang te, an awphawi leh \awng kau chheh danglam vang te-a Mizo lo riaua ngaihna hi a tuartu tan chuan na tak tur a ni. Political Boundary-in a daidan avanga intlawhpawh a harsat tak hnu chauha he thil hi lo in\an a nih a rinawm.

Chuti anga inenhranna avanga “Khawchhak mi” tia hming sel-te chungchang he thuah hian a sawi lang a. Khawchhak lama Mizoten Mizoram an hmuh dan leh Mizo hnam chungchanga an rilru put hmang, T-Melody a kawmna a\angin kan hmu bawk. Chutih laiin, mi tam takin an hriat sual, T. Zorampela ‘Duhaisam’ hla phuah chhan dik tak zawk a tar lang tel bawk a, mah se a phuah chhan ai chuan a hla thu chu a hlu zawk a, miten an hriat sual dan pawh chu pawi a tih loh thu a sawi lang bawk.

2.7. Ringtu Rilru

He essay-ah hian, mihringte hian ngaihtuahna kan nei a, chumi lanchhuahtir tur chuan tupawhin zalenna kan nei a, kan lanchhuahtir dan erawh a inang lo \hin. Chutih lai chuan ringtute chuan buaina leh harsatnate pawh lo tawk mah se, tluk chang leh chauh chang pawh lo tawk se, a tawpah chuan ‘a tui ka in thei lo’ tih ang main Pathianah bawk an tlu lut leh a, an beiseina an nghat leh tho \hin.

Ringtu tan chuan kan chenna khawvel hi harsatna hmun a nih chang a awm \hin. Harsatna tawk ngai lo ringtu a awm theih dawn em ni tih a ni hial reng bawk a. Chuti ang chuan an rilru an puanchhuahna thu leh hlate pawh mi tam tak tan hlawkna a chang thei bawk a. Amaherawhchu, “ringtu rilru puan chhuahna hrang hrangte thlahlel ngai lo leh ringtu rilru puan chhuahnain a khawih ngai miah loh ringtu hi a awm theih ang em aw?” (63) tih hi ringtute tan zawhna ngaihtuah tham tak a ni.

2.8. Tlangval thinrim

Tlangval thinrim Jimmy-a kan hmu a. Lemchan thawnthu hmingthang tak, ‘Look Back in Anger’ John Osborn-a ziaha a changtupa a ni. He lemchan hi a hunlaia England ram, indopui pahnihna hnu lama a dinhmun zir nan khawvelin a pawm thlap thu kan hmu bawk. He Jimmy-a ang hi vawiina Mizo \halaite dinhmun a ni ve mai ang em tih hi zawhna tling, \halai hnathawk hmel a\angin chiang taka hmuh theih a nih thu a sawi.

He essay-a Jimmy-a phenah hian vawiina Mizo \halaite dinhmun hmuh theih tur tawk chauhin a tar lang a, Jimmy-a te rama Jimmy-a thinrimna erawhin ngaihsak a hlawh a, insiam \hat nana hmangin kawngro su khawp a nih lain Mizo \halaite tan erawh chuan kawng a la thim rih hle a. An thinrimna chu kawng su kaw pha khawp turin an hruaituten an thinrimpui ve si lo. England ramte chu awh phak pawh an ni lo hial mai awm e.

2.9. Hna leh Eizawnna

He essay hi Descriptive essay tih theih tur chi niin a lang a. Mihring kan nih chhunga kan tih tur pawimawh berte zinga mi hna leh eizawnna hi thil inzawm tlat a ni a, a inang diak diak chuang lo. Hna chu eizawna a ni kher lo thei a, mahse thil \angkai tak ni si a awm.Tin, eizawnna ngaihtuah lek lo a hna dang buaipui a awm theih bawk.

Hna thawk tur chuan taimak a ngai a, ngaihtuahna hman thiam a ngai bawk. Hei hi hna leh eizawnna atana thil pawimawh ber niin a lang. Hna thawh tur awm loh avanga hna thawk lo chu a awm theih a, unemployment problem hi ram tam takin a buaipui mek a ni. Chuti ang hunah pawh chuan ngaihtuahna hmang thiam tan chuan dinchhuahna tur kawng a inhawng reng a, rilru puthmang leh thil kan thlir dan hi hna leh eizawnna mai bakah, kawng engkimah thil pawimawh tak a ni.

2.10. Love Letter

Mizoten ziak leh chhiar kan thiam ve hnu, tunlai changkannain min sawi kual vel hma zawnga Mizo \halaite khawvela mi pawimawh berte zinga mi chu Dakpu kha a ni ve ngei ang. ‘Love letter’ ngei hi thu leh hla hlutna belh chhahtu pakhat a tling ngei mai. Dakpu thlaktu – Email, Mobile Phone te hi chhuak ta lo se Love Letter a\ang hian thu leh hla ropui tak tak kan neih belh ang em tih hi ngaihtuah tham tak a ni.

2.11. Hunpui Kan Ur

Hunpui hun lai hi sualnain a vawrtawp a thlen lai emaw tih mai theih tur hial a ni \hin. Mizo khawtlang nunah chuan zu hi sual langsar berte zinga mi a ni. Hunpui lai phei hi chuan zu nen kan inchiahpiah nasatzia chiang takin a tarlang a. Dan kengkawhtute pawhin an man \hat peih tawh loh  zu zuartute chhungkaw chanchin kan hmuh a\ang hian hma lam hun an ngaihtuah thui lohzia a lang chiang hle.

 

2.12. Ka Bulah Rahul-a

            India rama chhungkaw hlun berte zinga mi Rahul Gandhi-an Aizawl a rawn tlawh \uma a thil tawn leh a chet vel dan chanchin ngaihnawm takin phek 7 lekah a khungkhawm a. Hnam dang laka mipui rilru pu hmang a duhkhawp lohna tar lang tel chungin, hnam dang nun phung chhawm ve a duhte pawh a tar lang bawk.

            Aizawl a rawn thlenin Rahul-a chuan thawm a nei lian hle mai a, khawlaia mipui tlim hmur kan hmu thei a. A thusawi ngaithla tur pawhin an khat \hup a. Mahse Rahul-a aia ropui zawk, hnam dang ngaihsanawm tak takte bakah pawh hian mahni hnampui ngei ngaihsanna hi hnam tan pawh thil \ha zawk tak ni tur a ni. Mahni hnampuite laka thuneihna hmanga inchhek-arbawm nghal ngawt zel pawh hi hnam lungphum sawi nghingtu a ni ve thei awm e.

12.13. Sawma Sawrkar Sawi

            He thuziakah hian, a ziaktu \hian hnai pakhat chanchin leh a thil sawi a chuang a. Anpai \awnga Gentleman tak tur Sawma hian a duhthusam rama (Ideal World) sawrkar a sawi a. Chu a sawrkar sawi, a ngaihtuahna rama mi chu a tak rama a chenna sawrkar hlimthla niin a ngaih theih bawk. A tak rama a thleng mek, a duhkhawp lohna lai; thuneitu-ten power leh pawisa a neih dan te, chumi an neih theih nana an inbeih dan te chu a duhthusam ramah chuan a tar lang a ni.

12.14.Khuarei Rei Lo

            Khuarei’ chu hun rei tak liam tawh hnu sawina a ni mai a. Mahse, kan tunlai khawvela hun inher danglam chak dan leh thil a \hin nghal zung zungna hunah hi chuan ‘khuarei’ hian hun tam a nghak tawh lo. Kum zabi 21 tir tê a\angin Mobile Phone a rawn lut a. Sim Card nei tur chuan zan rei tak tak thleng chan a ngai \hin. Kum 10 êm pawh a la ral dawn em ni tih turah sim card la tura intlar hunlai te chu hmanlai a chang zo tawh. Kum 2000 hma lamah Love Letter a la fly zak zak laiin kum 2010-ah chuan Love Letter thawn pha chinte chu leng rei taka ngaih an ni der tawh mai. Hun liam chakzia ngaihtuah chuan khawvel hi a vir chak ta sawt emaw tih mai a awl hle. Nimin lawka incheina lar tak pawh naktuk atan chuan a \hing tawh viau thei a.

12.15. Kan Kalkawng Leh Kalsiam

            He thu hi MZP-in ZOFEST (2014) an buatsaih \uma a ziah, a siam rem leh thual nawn a ni. ‘Zofate Hmathlir’ a nih ang ngeiin Mizo hnam tana a duhthusam a zam chhuak a ni ber a. Mizo hnam hrang hrangte ‘Nimin’ leh ‘Vawiin’ hun an hman dan ngaihnawm tak kan ngaithla a. Chumi hnuah ‘Naktuk’-a an awm dan tur suangtuahin a hnu a khar zui a ni.

            Zo-fa, hmun hrang hranga awm te, Political Boundary-in a daidan avang chauha hmun hranga awmte chu insuihkhawma, zai khata luan za theih dan tur a sawi hnuah, “Inchibai tur hian mi pahnihin kut kan lek kan a ngai” (165) a duhthusam chu a hlawhtlin theih nan chi (Clan) hrang hrangte chet chhuah a ngaih thu a sawi tel bawk.

12.16. Enok, Khawnge I Awm?

            He thu hi Enoka tia hriat lar, Lalrempuia Chhakchhuak, Salem Venga mi chanchin, amah an kawmna a\anga a ziah a ni. Enoka hian a naupan lai a\anga mumang a neih \hin dan te, chu a mumangah chuan mi pakhatin awm dan tur a hrilh thu leh a hrilh dana a awm \hin avanga pawl hran anga awm ta, a zuitute pawh Enoka pawl tia hriat lar an lo nih dante a ziak lang a. Enoka mumang chu amah leh a zuitute tan chuan an thuthlung a ni.

            Mihring hian amah aia thil ti thei leh ropui zawk, sakhuaa biak tur a zawng \hin tih hi \henkhat sawi dan a ni. Enoka pawlte rin dan leh kal dan hi a dik leh dik loh ai mahin mihring ze pakhat a nihna hi chhui ngai zawk niin a lang. A tam zawkte tih dan hi dik ber tura ngaihna a awm \hin a, tin, mahni tihngai loh thil mi dangin an tih hian a mak duh hle bawk. Chuti anga inen leh inthlirsak chu sakhuanaah phei chuan thil thar pawh a ni lo ang.

3. Thlahna Thu

            ‘Thlahna Thu’ huanga thuziak 6 te hi a ziaktuin a ngaihsan zawng boral tawhte chanchin leh amah nena an inlaichinna te, a uina thu te, a sunna thu te hmanga ziah a ni. A hmasa berin ‘Ka Pu’ tia a koh, R.Vanlawma a thlahna kan hmu a. Indian ziaktu lar leh hmingthang ‘Khusuwant-a leh kei’ tiin a chhunzawm a. ‘Putar Ipte Ak’-a kal hnah hnah \hin R. Thangmawia’n a dawt a. Rimawi lama Zofate mit tikeutua a chhal, ‘Rimawi Ruai |hehtu Remmuana’ kan mang\ha hnuin, Mizo Novelist, ‘Zofate Awitu Saiawia’ kan thlah liam leh bawk a. A tawpah Sudden Muanga comics hmanga Mizo \awng thar tam tak chher chhuaktu Lalsangzuala thlah nan, ‘K’u Muanga A Chawl Dawn Ta!’ tih thupui hmangin hnu a khar ta a ni.

4. Tlangkawmna

            ‘Aizawlah Aizawler’ hi a bu hming ang ngeiin, ‘Aizawler’-te channa hmun a ni a. Thuziak chuang zinga a tam zawk hi chu Aizawl khawpui chhunga thil thleng a ni. A tlangpuia thlir chuan vantlang nuna a chhe lai leh thawm \hat ngai lai a hmuhte tar langin, a thawm\hat dan tur lang tlang tho siin a sawi a. A thu ziak chuang zinga tam zawkah hi chuan a ziaktuin a thil tawn, a hmuna a kal chilh leh a zirchian te, amaha thil \ha leh \ha lo lo thleng te a ziak lang deuh ber.

            Social Critic a nih angin mipui che vel a thlir a, “He lehkhabuah hian thil ropui leh thu ril pui pui a awm kher lo ang” (Thuhma) tia a inven lawk angin thupui fun leh kheh chhuah tur thu ril pai lam chi a tam lo a. Chutih rual chuan a taka thil thleng ngei hmanga mihring nun a tar lante hian a ziaktu ropuina leh huaisenna a hril thung a tih theih awm e.

 

Work Cited

Chawngte, Lalhruaitluanga. Aizawlah Aizawler. Aizawl: Samaritan Printer. 2016.

 

 

.:. Group 9 Members – Lanunfeli, PC. Lallawmzuali, H. Lalhriatzuala, C. Lalngaihsangi, Lalramtluanga, Jacob Ramdinthara.

Comments

Popular posts from this blog

Critical Analysis of Church Going

Saikuti Zai Thlirna