Ramthar Zai Leh Chalmar Zai
Ramthar Zai Leh Chalmar Zai
1. Thuhma
Mizo hla hlui zir
tur kan ni a, fimkhur thiam a ngai hle mai.Hla tam tak chu a chhuah hun leh a
lâr hunlai hre phakte’n mual an liam zo tawh a.|henkhat chu sak hlawh tawh lo
te, changkannain a tlansan tak te, hla saa zaina hmun pui ber ni \hin zu hmunah
pawh hla dangin a luahlan tawh hlawm a. Vawiin thlenga sak hlawh leh hriat la
awm tlemte pawh hi dik tawk vak tawh lo te, tlema her danglam te pawh a awm nuk
tawh awm e.
Chuti ang a nih
mek lai chuan tuna hla hlui timi deuhte pawh hian an rin dan leh ngaih dana dik
nia an hriat, an ngaihruat tam tak a awm ve bawk. A ni reng lah tak a, Pathian
thu awihho tan chuan heng Mizo hla hlui kan tih tâk, hmanlai hlate kha chu ‘sak
thiang lo’ a ni a. Tuna la dam kum sawmriat (80) chinte zingah pawh hian a tam
zawk chuan an hunlai pawhin an sa ngam lutuk bik lo ang tih a rin theih bawk.
Kum 1900 hnu lam
kha chuan Mizote kha chi hnih - Sakhaw thar, Kristian sakhaw vuantu Pathian thu
awihho leh Pathian thu awih lo-ho tiin an in\hen hrang lo thei lo a. Pathian
thu awih an pung chak hle a. Kum 1910 vel a\angin Puma zai a lo lar chho \an ta
a. phûng velh ang mai, sa lo pawh an awm lo a nge tih tur khawpin Zoram pumah a
lar hle mai a. Chu chuan Pathian thu awih tawhho pawh tam tak a hruaikir leh a.
Sakhaw hruaitute pawh an mangang hle.
Rei lo hle mah se
he Puma zai hian hla dang tam tak a hring chhuak a.Puma zai siperte tiin an
sawi.Chung zinga michu tuna kan zir tur Ramthar zai leh Chalmar zai pawh hi a
ni.Chalmar zai hi Pathian thu awihho beihna hla a ni ber a, Ramthar zai erawh
hi chu Sakhaw hla ni tho siin Kohhranin a do, tlar thum zai thlûka phuah a ni.
Thuhmahruai
belhtu atan thil pakhat sawi kai lawk i la. Mizo hla hlui (Folk song) zirtu leh chhuitu kan pung ve zel a. Chutih mek lai
chuan Mizote thinlungah Folk Song hian
hmun a luah thûk tawh lohzia hi sawi ngai lo khawpa chiang a ni. A thlûk hriat
mumal loh leh sakna hun awm mang lo a nih laiin a hre deuh leh a timi deuh chu
tar lam chauh an ni. Kum lama upa tak tak, zan khat mitchhin tawk thei reng, Upa
pawlah pawh a kum upa pawlte hi kanFolk
Song innghahna an ni mai tawhin a hriat.
A vawn \hat lamah
mi \henkhatin hma an la a, lehkhabuah an chhuah a.A thlûk erawh bilh tel theih
a ni si lo a, a thâm ral zo ta. Miin engti ang pawhin sa ta se a dik leh dik lo
hriat a har tawh hle. Mizo Historian zinga
pakhat chuan a thlûk tam tak tape
Cassette (Audio)-in a la vawng \ha a. Chungte chu thehdarh a, a aia \ha
zawka vawn \hat a chakawm hle.
2. Ramthar zai
Ramthar zai hi
kum 1950 hma lama chhuak a ni a. A hnu lama chhuak pawh a awm bawk awm e. Mizo
hla hlui zingah chuan a naupang ber pawl a ni.Hla hlui kalhmang zawm mah se a
hla thu a danglam bik a, a thlûk rin avang chauha hla hlui zinga chhiar tel a
nih a rinawm. Ziaktu lar zualte sawi dan lo tar lang i la.
‘Thiangzau’ chin chhuah niin James Dokhuma chuan a sawia,
“An innghahna kum (1000) Lal ram leh Krista hova ram thar luah mai loh chu
engmah nghah dang an nei tawh lo. Chu lal ram thar chu thu leh hlain an chawi
kûr nguai nguai a…Chu an ram nghah ber awih nana an hlate pawh chu Ramthar Zai
an tih phah hial reng a ni” (Zoram Tual\o Kohhran Chanchin, 32-33).
C. Chhuanvawra
chuan, “Ramthar zai hi a thu chu Tlanglam hla dang ang a inngaih lunglen thu
chu a ni lo na a a ruangam hi Tlanglam zai ang chiaha lam kua, sawmpakhat, lam
kua a nih ve vek avangin Tlanglam zai chhungkaw zingah telh ve chi niin a lang”
tiin a sawi a. “Kristiante chen ve phak lohna ram thara cheng ang a an inchhal
avangin Ramthar Zai an ti ta ni mai thei, Khuangtuaha pawl leh Thiangzauho
phuah a ni deuh ber hlawm” (Hmanlai Leh Tunlai Mizo Hlate, 182) a ti ve bawk a.
B. Lalthangliana
pawhin, “Heng zaite hi Khuangtuaha (1891-1955) hova din, miten ‘Khuangtuaha
Pawl’ tia an sawi \hinte phuah a ni ber a… An hlate chu ram thar ngaih hla a ni
deuh ber a, hei vang hi a ni mai thei, ‘Ramthar Zai’ tia hriat a lo ni ta. Kum
1950 bawr vela phuah a ni a, a phuahtu bik pawh sawi a harsa”(Mizo Hun Hlui
Hlate, 232) a ti ve bawk.
Hnam
zaiin thar khua ka zawng zel a,
Min
lo au ve Zion tlangah Chhandamtun,
Lei
thar Zion ngeia leng turin.
B. Lathnagliana
vek hian sawi chhunzawmin,
Tun hnu deuh thleng hian, zirtirna hranpa neiin Mizoramah hian
kohhran tual\o a awm ta nual a. Ramthar zai kalhmang hian hla an phuah zui zel
hlawm a. Hming hran a thara pu chu an awm meuh lo. Ramthar zaite hi Sap kâwra
Pathian biak ai chuan, Mizo thluk ngei leh hla hmanga Pathian biak a \ha zawk
titute irawm a\anga \o a ni ber a. Puma zai siper, tlar thum ang tho a ni tih
mai loh chu sawisel tur a vang ang reng hle. A hla thu hmante hi a mawi hle a,
a hla hnap mai a, a Mizo raih bawk a. Mizopa suangtuahna leh ngaihruatnaa
Pathian fakna lam a ni ber a. A \awngkam leh thu luangte hi chu mawi tak a ni
hlawm. (233)
RL. Thanmawia
thung chuan Tlira pawl te chin chhuah, chumi hnua Khuangtuaha pawlten an chawi
vul tak zel leh mi hrang hrangin an phuah belh zel niin a sawi a. “…Ram thar,
van ram ngaih hla a ni tlangpui a. Kohhran inrelbawlna leh kohhran dan leh
hraite deuhsawhna a awm bawk…Tual\o kohhranten Ramthar zai hi an tuipui deuh
zel. Pen thum zai emaw Tual zai emaw an ti bawk. Mizo suangtuahna leh
ngaihruatna hmanga Pathian fakna lam a ni ber” (Mizo Hla Hlui, 588) tiin a
sawi.
Heng chhuitute
sawi dan a\anga lang thei chu, kohhran dan chhunga leng loa inngai, thlarau
chang sang leh phawk chhah deuhten an ngaihtuahna leh an suangtuahna hmanga an
phuah, an rin dan leh an thlarau chanin a hmuhtir, hun lo la awm tur ngaia an
lunglenna leh an inawmtleina tiin a sawi theih ang a. Chumai bakah anmahni
(Pawl chhuakho) intihphurna te, kohhran chhunga awmte leh an pawl sawichhetute
an chhan letna te, kohhran hmuhsitna ang chite pawh a awm bawk.
Kohhran a\anga
kal hrangte phuah a nih deuh avangin Mizoram pum huap angin Ramthar zai hian
sak lar a hlawh lo a. An awm tamna deuh khuaahte chuan an sa nasa hle thung.
Chung khua te chu Baktawng te, Ratu a\anga mel hniha hla Buallawn-ah te a ni.
RL.Thanmawia hian Mizo Hla Hlui bu-ah Ramthar zai hi
hla 786 lai mai a dah a. Thluk dang awm pawh a ziak lang tel bawk.A dah tam ber
awm e. B. Lalthangliana’n Mizo Hun Hlui Hlate bu-ah hla 57 a dah a. C.
Chhuanvawra’n Hmanlai Leh Tunlai Hlate-ah 46 a dah ve bawk. Heng lehkhabu kan
sawite hi Ramthar zai kan hmuh tamnate an ni a, tlem tê tê-a dah pawh an awm
nual bawk.
2.1 Ramthar zai ziarang leh hawi
zawng
Sawi tak ang khan a hla hawi zawng chu a hlabu hming
tumtu hian a hril thui hle. Lei lam aiin van lamah an ngaihtuahna an dah a,hun
lo la awm turin an suangtuahna leh rilru a hruai thui hle.A hla lo en i la -
1.
Hmangaihna luipui luang dam diai,
Inbual
ang aw, Lalzuithanga nu kan chhungin;
Zion-a
leng turin (589)
2.
Duh leh min sel rawh se leng zawng hian,
Chhandamtu
leh van khawpui Salemthar khi;
Hmangaihnain
kan awi e, nilenin. (588)
2.2 Post Collonialism
Mizo lengkhawm
zai kan tih mai pawh hi chhuitu \henkhat chuan Post Collonialism huangah an rin lut a. A nihna takah chuan Puma
zai leh a siperte hi Lengkhawm zai lo chhuahna bul a ni ti i la kan sawi sual
lutuk lo ang. Ramthar zai hi Lengkhawm zai chhuah hnua phuah ni mah se, Puma
zai siper zinga mi a ni a, awpbehna hnuaia tal chhuah duhna thinlung neia phuah
chhuah tam tak a awm a, Kohhran an beihna hlaa pawh a lang bawk –
Bookroom
zai mai chuan kan tlei thei lo,
Kan
hnam zaiin Chhandamtu kan awi dawn e,
Sual
laka tlan chhuahte kan ni e.(Hmanlai
leh Tunlai Mizo Hlate, 182)
He hla kan tarlan a\anga chiang taka lang thei chu, Sap
Missionary-ten Pathian fakna hla an phuah leh chuti ang zula Mizoten an phuah chauh
hmanga Pathian fak an duh khawp lohna te, Mizote zai ngei mai, an rilrem zawk
leh an irawm chhuak ngei maia Pathian fak an duhna a ni.
3. Chalmar zai
Pathian thuawihho-ten
hla hmanga beih an tawhna tam tak zinga pakhat chu Chalmar zai a ni. |henkhat
chuan Thingpui zai tiin an sawi bawk.Ramthar zai aiin a chuak hmasa zawk fê a.
Kum zabi sawmhnihna tir lama chhuak, Puma zai siperte zinga mi a ni.Hla bu hran
hlaka Pathian thuawihhote beihna dang hi a chhuak tawh lo niin a lang.
RL.Thanmawia sawi
danin, “Chalmara hi Cachar phaia thingpui huan pakhat hotu a ni a. Hetih lai
hian he Company thingpui siam hi an
in lar hle a. Pathian thu awih hoten zu an bân a, thingpui an in nasa deuh va,
chu chu Pathian thu la awih ve lo hoten an hmusit a, deusawhna hla an phuah ta
a, chu hla hming atan chuan Chalmar zai an ti ta a…” (Mizo Hla Hlui, 586)
Chalmar zai hi hmuh
tur a tam lo hle.‘Lusei hnam zai’ Tribal Research Institute-in anchhuahah hla
sawm (10) an dah a. RL.Thanmawia’n ‘Mizo Hla Hlui’ bu-ah ‘Lusei Hnam Zai’-a mi
ang chiah hi a dah ve leh bawk.
A lo chhuahna bul
a\angin inphuah elna a ni sa hrim mai a.A hlaah hian Sarcastic element \ha tak tak hmuh tur a awm a. Chhinchhiahtlak tak
chufiamthu (humour)\ha tak tak an zep
tel hi a ni.
|in
zu leh \in zu a dang mang e,
Nangni
\in zu Luarbawn thingpui hnahthel ro;
Tirhkoh
meibûlan a dut kuang kuang.(Lusei Hnam
Zai, 51)
Chalmar zai hi Puma zai siperte zinga
mi, tlar thum zai thluk tho a ni a. A hla hmuh theih chin a\angin sawi dawn ta
i la, Puma zai siper dangte nena a danglamna chusakhaw thar beihna hla a ni hi
a ni.Kristian hmasate khan tih ve loh tur thil tam tak an nei a. Zu hmun sa
hmuna tal ve phei chu a rem tawh lo hul hual a ni.
Tun hma zawnga zu in \hin an ni a,
Pathian thu an awih tak hnuah an chhawl hal tihrehna tur atan thingpui in an
intihhmuh a, chu an thingpui in \hin chu Chalmar a ni a. Pathian thu awih lo ho
chuan an deusawh hle mai a. Hlain an phuah el a, \henkhat phei chu zu hmuna let
leh hialte pawh an awm.
Chlamar leh chalmar a dang mang e,
Keini chalmar dar dawnkawnah a hawng e;
Tumse nolengan a fang del del.(51)
Pathian thu awih ho beihna bakah hian
a thu hawi zawng dang deuh, an lunglenna an phuah chhuahna hla inchhang hmuh
tur a awm bawk a.
1. Chheih zai mawi rengin ka lung min len,
A kal ruai e ka zai vawngpui
lenchawm ri;
A \hapin lunglen I \hap dun ang.
2.A \hapin
lunglen a bang chuang lo,
Chun
leh ka zua hnehin Chaltuai ka ngai che;
A
thleiin lunglen i thlei dun ang.
3.Athlei chuan
lunglen a dang thei lo,
Haw
rawh \hiani mual lii liai tlang khan \huaman,
A
\hapin lunglen i \hap dun ang.(51)
Chalmar zai hi
hla thu mawl te te hmanga phuah a ni a, hriat har taka thu un an hmang lem lo.
Kohhran beihnaah pawh anmahni nena inkhaikhinin, an chan chu a nawm zawkzia tarlan
an tum tih a hriat theih a. Chutih rualin Pathian thu awiha inpe an awminhrehawm
an tive hle tih rin thian theihna tur hla a awm ve tho bawk.
An Chapel run ka hawi ngam lo,
An
thaikawiah Biangnovi chuang ta si e;
Ka
lenkham chhawl ban a lo ni e.(51)
4. Khaikhinna
Hmel hmang inang
lo tak pawh hian chhungril lamah inanna an lo nei leh \hin a. Inang hauh loa
ngaih pawh hian inanna lai an lo nei leh chawk \hin. An inanna lai sawi dawn
chuan Ramthar zai leh Chalmar zai hi kohhran beihna hla ve ve a ni. A zawng
zawng hi kohhran beihna a ni vek tihna erawh a ni lo.Puma zai siperte zinga mi
ve ve an ni a, tlar thum zai an tih zinga mi a ni.
Kawng leh lamah
chuan thil hrang hlak a ni. Chalmar zai chu Mizo hla hlui zinga mi, Pathian thu
awih loten zu hmun sa hmun a\anga an phuah chhuah a nih laiin, Ramthar zai chu
sakhaw thar hla ni tho siin Mizo hla hlui kalhmanga phuah a ni. A phuahtute
pawh Pathian thu awih zinga mi, kal hrang deuhte an ni.
Ramthar zaiinPost Collonialismlam a âwn viau laiin Chalmar
zaiah thung chuan Sarcastic element hmuh
tur tam hle.Ramthar zai chuan Metaphysical
poetry a hnaih deuh a, khawvel pawn lamah an rilru an dah lian hle. An
suangtuahna pawh Ram Tharah a cheng a,chu chu hla phuah tura turtu pawh niin a
lang. Chalmar zai erawh chu intukna huang chhunga khung a sual lo ber awm e.
5. Khawtlang Nun Nena Bihchianna
5.1. Ramthar zai
Sakhaw hlui leh thar inbuan lai hian hla a chhuak tam
hle a. Chu chu vawiin thlenga chhuitute hrilhfak a ni.Kum 1900 hnu lamah chuan Pathian
thu awih an tam ve tawh hle a. Pathian thu hrilin Kristian hmasate chu an
hmanhlel a. Pathian rawngbawlin khua an fang vel a. Tin, a khat tawkin ‘harhna’
a thleng \hin bawk.
Chung harhna
thleng \hinte chuan Mizote kha Kristianah a senglut mai ni loin thlaraua an
lunglennain thlu leh hlaah nasa takin nghawng a nei a. Pathian fakna hla a
chhuak chur chur a. Chung hla phuahtute chuan an irawm chhuak mai aia thuk
zawkin Pathian thilpek an dawn avangin an phuah awlsam hle a. An hla phuahte
pawh chu Mizo rilrem zawng leh lungkuai zawng tak a ni bawk a.
Hla lamah chang
ni lo, Pathian thu hril lamah pawh mi lar tak tak an chhuak zut a, \awng\ai dam
thei thlengin an lo chhuak a. Kum 1919-a harhna a lo thlen hnu hi chuan tawp
mai loin ram pumah harhna hian a chamchilh a. Kum 1920 bawr velah phei chuan khaw
\henkhatah Isua nu Mari te, Johana te, Petera te an awm ta nuk mai a. Kohhran
hruaitute pawhin a buaipui \an ta a.
Harhna thawh dan
hi a dang hret hret a. |henkhatah chuan harhna pawh ti loin an chan a san em avangin
‘hlimsang’ an ti a, ‘Mi hlim’ te an ti bawk.Chungte chu an kal sang zel a. Mi
tam takin an hriatthiam theih loh chu ‘Hmangaih rawngbawlna’ a ni. Mi hlim
zingah inngaina zual deuh mipa leh hmeichhia an awm a. Nula tlangval ai maha
nasain an inngai a, an taksa pawh ui nei hauh loin hmangaihnaah an kal na a. A
tawpah chuan khurbìng tih an lo ni ta a ni.
Kohhran tan pawh
hmuh thiam theih a ni ta lo a. Zawlnei thil hre tak tak an lo chhuak ve zel
bawk a. Mizoram awmdan tur an puang chamchi a. Kohhran inhmu kalh tawlh tawlhin
an inkar a zau tia tial a, pawl hran dinin kohhran a\angin an chhuak ta hial
hlawm a. Chutianga kohhran a\anga chhuak hmasa ber chu Tlira pawl an ni a.
Thiangzau te, Khuangtuaha pawl te leh pawl dang tam tak an chhuak \euh a.
Vawiin theng pawhin Khuangtuaha pawlte hi an la awm reng a ni.
Ramthar zai hi
Thiangzau pawl phuah niin James Dokhuma chuan a sawi a. A phuah tam bertu chu
Khuangtuaha pawlte hi an nih a rinawm. Khuangtuaha nau Pu Chana a awm a,Solfa thiam tak a ni a. Ani hian hla a
phuah \hin a. Chu chu a zirtir a,a phuah nghal mawlh mawlh a, an zir zel a, a
chang phei chuan a phuah tam lutuka an zir hman lo \hin niin an sawi.
A phawk chhahten an chan sân viau lai hian, kum 1945
vel bawrah kha chuan Mizoramah Kristian zaa sawmnga vel chauh awm anga sawi a
ni a.Chalmar zai sak lar hunlai vel hian Pathian thu awih leh awih lo an inzat
vel thuak dawn tihna a ni.Pathian thu awih loten Chalmar zaia an phuah elna hi Pathian
thu awih hoten an chhan letna hmuh tur a vang hle.
Chalmar zai hi Mizoram puma sak theih tur hla a ni a.
Chutih rualin, Pathian thu awih leh la awih lote inawm pawlhna khua tih lohah
chuan an sak vak a rinawm loh.Hetih hunlai hi kohhran duh fir lai a ni a.Pathian
thu awih tan chuan Pathian fakna hla lo chu sak phal a ni lo. An inman chuan
kohhranin hremna a lekkawh nghal mai \hin.
Khaw khata awm, hnathawh leh eizawnna inang, hlo thloa
inlawmho reng reng \hin an ni a, lunglen chang an nei lo thei si lo a, nula
tlangval tan phei chuan Pathian thu awih chu thil har tak tur a ni.Pathian thu
awih loten an lo thlêm chamchi bawk si a.Chuvangin, Chalmar zai pawh hi kohhran
hruaitute tan chuan a huathlala ngawtin a rinawm.
6. Tlipna
Sakhua vang hian buaina
tam tak a chhuak tawh a.Ram leh ram an indo a,an inhmelmak a, a reh mai pawh a
rinawm loh.Crusadershunlaia Kristiante
leh Muslim karaHoly War te, India leh
Pakistan inmu leh àr reng mai te, ISIS pawl khawvelin a buaipuizia leh sakawlh
hlauh vanga buainate hisakhuanain a hrin chhuah vek a ni.
Sakhaw hrang leh
sakhaw hrang inkara buaina chu thu hranah dah ta i la, sakhaw pakhat chhungah
pawh hian buaina a va chhuak hnem tawh em.Englandram ropui tak pawh an sakhuain
an ram inrelbawlna a nghawng nasatzia chu an lalte chanchinah chiang takin a
hmuh theih. Kristian ni vek siin Catholickohhran
pawm duh lotu Protestant kohhran a
din phah a, chutah pawh a duh fìr pawl Puritanan
la awm leh bawk.
Hei hi mihringte
zia pakhat a ni. Chu chu Mizote zingah pawh a dang chuang lo.Kristian sakhua an
zawm a\ang phatin inbeihna a thleng nghal a. Khua a\anga hnawh chhuah te,
hmuhsitna leh diriam taka deuhsawhna te chu Kristian hmasate harsatna tawh
tlanglawn a ni. Chutianga inbeihna chuan thu leh hlaah pawh nghawng a nei lo
thei lo a. Zai ngaina hnam tih takah hla chu an inbeiha ber pakhat a ni.
Chubakah, kohhran
pawl duh khawp lohna leh kohhrana leng loa inngaihna kohhran huang chhungah a
lo thleng leh a. Chu chuan Zoram pum a tuam a. Vawiin thleng hian Kristian zaa za
tia inchhal \hin Mizote zinga pawl hrang tam tak hian a hrilhfiah chiang mai
awm e.Nunna siamtu, Remna Lal fa hnung zuitute karah hian inremna chu a la awm
thei tak tak lo a ni.
Chutiang a nih
lai karah chuan, mi tam takin harsatna leh buaina an tawh phahna ni chung siin
Literature huangah chuan pawimawhna lai a nei ve zel a.Folk-songhuang zauhtu an nih mai piah lamah chhui zauna kawnga
puitu \ha tak a chang thei a. Khuang nena lampui nan hmang tawh mah suh i la,
an hla hian mihring nun a tarlang \ha hle bawk. Tin, Chalmar zai leh Ramthar
zai bik phei hi chu vawiin thleng pawhin sak an la hlawh hle.
Work Cited
Chhuanvawra. C., Hmanlai Leh
Tunlai Mizo Hlate. Aizawl: JP Offset Printers. 2011
Dokhuma. James. Zoram
Tual\oKohran Chanchin.II Edition. 1997.
Lalthangliana. B., Mizo Hun
Hlui Hlate. Aizawl: RTM Press. 1998
Thanmawia. R.L., Mizo Hla
Hlui. Aizawl: Gilzom Offset. 2012
Tribal Research Institute. Lusei
Hnam Zai. Aizawl: Zonun Industries. 1993
Comments
Post a Comment